Wat is fictief loon en wat moet ik ermee?

Als je eigenaar of mede-eigenaar bent van een bedrijf waarin je meewerkt, mag je niet alle winst investeren in je onderneming. Je moet jezelf ook loon uitkeren. De Belastingdienst hanteert hiervoor een bepaalde grens: het fictief loon. Hoe werkt dat precies?

Wat is fictief loon?

Fictief loon is een fiscaal begrip. Als je bijvoorbeeld directeur-grootaandeelhouder (dga) bent en je werkt voor een bv, dan moet je in een jaar tenminste een bepaald geldbedrag aan jezelf betalen als loon. Dat is fictief loon. In de praktijk wordt ook gesproken van gebruikelijk loon.

Criteria voor fictief loon

Je hebt met fictief loon te maken als je tenminste 5% van de aandelen bezit van een onderneming en er ook zelf werk voor verricht. Als ondernemer met een eigen bv voldoe je daar in het mkb nogal snel aan. Maar ook bij een nv, cv, coöperatie of coöperatieve vereniging kun je hiermee te maken hebben.

Je moet volgens de Belastingdienst een ‘aanmerkelijk belang’ hebben. Dat kan in de vorm van aandelen, opties of stemrecht. Ook als directe familieleden van jou en je fiscale partner (of de fiscale partners van die familie) 5% of meer belang hebben, geldt dat jij óók een aanmerkelijk belang hebt. Ook al heb je zelf minder dan 5% aandelen of stemrecht. 

Tip: Lees het artikel Wanneer ben je een DGA?

Hoe hoog is het fictief loon?

Het fictief loon of gebruikelijk loon kun je bepalen aan de hand van de richtlijnen van de Belastingdienst. Ieder jaar wordt er een ondergrens bepaald. De wettelijke ondergrens voor fictief loon in 2024 is € 56.000. Je moet jezelf dus minimaal dat bedrag als loon geven in een jaar tijd. Maar in sommige gevallen mag - of moet je zelfs - daarvan afwijken. Bijvoorbeeld als er binnen je onderneming (of een verbonden vennootschap) iemand is die meer verdient. Of als werknemers met een vergelijkbare functie binnen een ander bedrijf meer verdienen. Dan is dat de richtlijn voor gebruikelijk of fictief loon.

Afwijken van fictief loon

Als je kunt aantonen dat een werknemer met dezelfde werkzaamheden, maar zonder aandelen in de bv, minder zou verdienen, mag je uitgaan van dit lagere loon. Je moet dat wel bewijzen. Bij het bepalen van fictief loon kijkt de Belastingdienst namelijk naar het salaris van de overige werknemers, ook degenen die geen aandelen in de onderneming hebben.

Verdienen andere werknemers meer? Dan gaat de Belastingdienst voor de vaststelling van het fictief loon in eerste instantie uit van dat hogere loon. Als jouw loon lager moet zijn vanwege de aard van je werk, dan moet je dit kunnen bewijzen. Kijk daarvoor vooral naar werknemers met de meest vergelijkbare functies en werkzaamheden. Zorg dat je in ieder geval uitgaat van een eerlijk loon dat bij jouw werk en verantwoordelijkheden past.

Geldt het fictief loon ook voor een beleggings-bv of een holding?

Het antwoord daarop is ja. Ook als je alleen werkt voor een beleggingsinstelling, zoals een bv, kun je te maken krijgen met de regeling van fictief loon. Praktisch gezien kun je dan uitgaan van de fee die professionele vermogensbeheerders in rekening brengen voor het beheer van een soortgelijke portefeuille.

Ook als er sprake is van een holding, kun je te maken krijgen met gebruikelijk loon. Wat in de praktijk nog weleens geprobeerd wordt, is dat een holding een hoge managementfee krijgt van de werk-bv, bijvoorbeeld een bedrag van € 245.000 (voorbeeld uit de praktijk). De dga kreeg in dit geval een loon van de holding van slechts € 40.000 (destijds de ondergrens voor fictief loon). Kan dit? Nee, vond de belastinginspecteur. Het gebruikelijke loon moest hier minimaal € 150.000 zijn. De rechter was het hier mee eens.

Afroommethode fictief loon

Deze uitspraak van de rechter is een voorbeeld van de zogenaamde afroommethode. De opbrengsten minus de kosten (uiteraard exclusief het loon), de lasten en de afschrijvingen worden dan aangemerkt als het gebruikelijke loon. Je mag dan nog wel een bandbreedte van 30% hanteren. In het voorbeeld hierboven had je dan uit moeten komen op een bedrag van 70% van € 245.000 = €171.500. De inspecteur zat dus eigenlijk nog aan de lage kant.

Inmiddels is de afroommethode steeds minder gebruikelijk door een uitspraak van de Hoge Raad.

Moet ik verplicht fictief loon betalen, ook als het minder gaat met de bv?

Alleen als er sprake is van structurele verliezen, mag je daarmee rekening houden bij het vaststellen van het fictief loon of gebruikelijk loon. Denk aan een situatie waarbij de continuïteit van de onderneming in gevaar zou komen als je het loon volledig zou opnemen, ook al wordt dit ergens anders wel betaald voor een soortgelijke functie. Toch gaan de Belastingdienst en de rechter hier niet heel snel in mee. Zo wordt er niets gedaan met verliezen als de slechte financiële situatie van een bv wordt veroorzaakt door een hoge rekening-courantschuld van de dga aan de bv.

Verder zijn de opbrengsten bij een startende onderneming nog geen goede maatstaf voor de bepaling van de hoogte van het fictieve loon. Er was ooit sprake van een startende ondernemer die een hotelpand aanzienlijk liet verbouwen. Hierdoor maakte de bv verliezen. Volgens de rechter was er nog geen sprake van een structureel verliesgevend bedrijf.

Fictief loon dga bepalen

Ook het salaris van een directeur-grootaandeelhouder (dga) valt dus onder de regeling voor fictief loon. Het is de kunst om je loon zo vast te stellen dat de loonheffing niet te hoog is, maar je ook geen risico loopt op een naheffing van de Belastingdienst. Tip: Lees meer over het vaststellen van fictief loon voor een dga: Wat is het gebruikelijk loon in 2024 voor een dga?

(Met dank aan fiscaal adviseur mr. Dick J. Roemeling FB voor de basis van dit artikel)